Japońskie Święta i Festiwale

                               Święta i festiwale pełnią bardzo ważną rolę w kulturze Japonii. Niektóre z nich mogą poszczycić się ponadtysiącletnią historią. Na uwagę zasługuje także ich liczba i różnorodność – można nawet zaryzykować stwierdzenie, iż każdego dnia w jakimś zakątku Japonii odbywa się przynajmniej jedno. Obchody wielu świąt o zasięgu ogólnokrajowym, na przykład obon (japońskie święto ku czci zmarłych), różnią się w zależności od regionu. Pochodzenie świąt i festiwali jest różne. Część z nich wywodzi się z obrzędów religijnych – rodzimego shintō (obchody Nowego Roku) lub buddyzmu (obon). Poza tym, jako że naturalny rytm przyrody odgrywa ogromną rolę w życiu Japończyków, wiele z festiwali związanych jest ze zmianami pór roku. Hanami, czyli podziwianie kwiatów wiśni, to wielowiekowa tradycja. W porze kwitnienia wiśni parki są tłumnie odwiedzane przez Japończyków, którzy wspólnie spędzają czas, nierzadko do późnego wieczora, pod drzewami obsypanymi delikatnymi kwiatami. Z kolei na północy Japonii, na wyspie Hokkaidō, gdzie zimą występują obfite opady śniegu, organizowane są festiwale śniegu. Trzecią kategorią są pielęgnowane do dziś zwyczaje i tradycje ludowe. Należą do niej różnorodne, charakterystyczne dla danego regionu lokalne festiwale, obchodzone od dawna w całym kraju. W niniejszym biuletynie chcemy przybliżyć Państwu barwny świat japońskich świąt i festiwali, przedstawiając najważniejsze z nich.   

                                                Nowy rok w Japonii 

Japoński Nowy Rok, w odróżnieniu od popularnych w Polsce hucznych zabaw sylwestrowych, jest świętem rodzinnym, okresem zadumy i wyciszenia. Jego atmosfera bliższa jest polskim świętom Bożego Narodzenia. Przygotowania rozpoczyna się na kilka dni przed końcem roku od gruntownego wysprzątania całego domu. W domach i przed nimi pojawiają się ozdoby noworoczne – kadomatsu wykonane z gałęzi sosny i bambusa oraz piętrowe ciastko kagami mochi. 31 grudnia rodzina gromadzi się przy wspólnym stole jedząc tradycyjne potrawy, z których najbardziej znany jest toshikoshi soba – makaron gryczany symbolizujący przejście od starego roku do nowego. O północy rozbrzmiewają dzwony w świątyniach, odmierzając 108 uderzeń, tyle bowiem według tradycji buddyjskiej jest pokus czyhających na człowieka. Dźwięk dzwonu ma za zadanie je odegnać. Jeszcze tej samej nocy lub w najbliższych dniach Japończycy tłumnie odwiedzają lokalne świątynie i chramy, modląc się o pomyślność w nadchodzącym roku. Rytuał ten nosi nazwę hatsumōde. Pierwsze trzy dni nowego roku, zwane sanganichi, to czas odpoczynku. W Japonii są one wolne od pracy, większość sklepów także pozostaje zamknięta. Początek roku to także doskonała okazja do układania planów na nadchodzące miesiące. Podobnie jak w Polsce, również w Japonii popularne są postanowienia noworoczne. Niezwykle ważne są też „pierwsze” czynności w nowym roku. Pierwszy sen (hatsuyume) jest wróżbą na kolejne 12 miesięcy, uroczyście wykonuje się też pierwszą kaligrafię (kakizome). Podobnie jak w Polsce, również w Japonii wysyła się kartki noworoczne zwane nengajō. Dzięki staraniom poczty, wszystkie docierają do adresatów dokładnie 1 stycznia, o ile tylko zostaną odpowiednio wcześnie wysłane. Kartki wysyła się nie tylko do rodziny i znajomych, lecz także do wszystkich osób, wobec których czuje się zobowiązanie. Bywa, że jeden Japończyk wysyła i otrzymuje kilkadziesiąt, a czasem nawet kilkaset kartek.

                                          festiwale śniegu w Japonii 

Zimowa pogoda i obfite opady śniegu w północnych regionach Japonii to doskonała okazja do organizacji festiwalu. W styczniu i w lutym w Sapporo oraz innych miastach wyspy Hokkaidō odbywają się festiwale śniegu (yuki matsuri). Z tej okazji ze śniegu i lodu budowane są rzeźby o najprzeróżniejszych kształtach, sięgające kilku, a nawet kilkunastu metrów wysokości. Te ogromne konstrukcje co roku przyciągają dziesiątki tysięcy widzów zarówno z Japonii, jak i zagranicy, którzy przyjeżdżają podziwiać ten niezwykły i dostępny jedynie przez krótki okres widok. 

                                               Setsebun

Setsubun jest jednym z ardziej znanych poza granicami Japonii zwyczajem. Zawsze na początku lutego, zwiastuje nadejście końca zimy. Powiązane z nim popularne wierzenie nakazuje rozrzucanie w tym diu ziaren fasoli, tóre mają za zadanie odpędzić demony, które mogą zagrażać domostwu i jego mieszkańcom. Popularne powiedzenie, także związane z odganianem demonów mówi: oni-wa soto, fuku-wa uchi. Słowa te można przetłumaczyć jako: demony na zewnątrz [domu], szczęście do środka.

                                                                   Walentynki

Są obchodzone 14 lutego, różnią się nieco od europejskich tym że w tym dniu tylko kobiety dają mężczyzną prezenty. Zazwyczaj są to ręczne wyroby cukiernicze, a najbardziej popularnym jest czekolada.

                                 Hina matsuri- Święto lalek

W Japonii osobno obchodzi się dzień dziewczynek i chłopców. Dzień dziewczynek przypada 3 marca i nazywany jest hina matsuri. Z tej okazji w domach na specjalnym podium w kształcie schodków ustawiana jest kolekcja lalek, hina ningyō, w strojach dworskich z okresu Heian (794-1192) wraz z rozmaitymi akcesoriami. Dwie lalki na najwyższych miejscach na tle złotego parawanu przedstawiają cesarza i cesarzową. Hina matsuri ma swój początek w dwóch zwyczajach z dawnej Japonii. Jeden z nich to tradycja dworska wła- śnie z okresu Heian – zabawa w dom, podczas której używano miniaturowych domków, mebelków i naczyń. Drugi to starożytny zwyczaj oczyszczania się z grzechów. Wierzono, że wraz z oddechem grzechy przechodzą na papierowe lalki. W okresie Edo (1603-1868) ukształtowało się hina matsuri najbardziej zbliżone do współczesnego. Istniał zwyczaj dokupowania nowych lalek i mebelków, gdy w rodzinie urodziła się dziewczynka, a gdy dziewczyna wychodziła za mąż, zabierała swoją część kolekcji i powiększała ją, kiedy sama urodziła córkę. Zestawy hina ningyō są prawdziwym dziełem sztuki i osiągają nierzadko zawrotne ceny.

                                       Biały Dzień 

Jest to dzień taki jak Walentynki jedyna różnica to to że w trakcie tego święta to mężczyźni dają kobietom prezenty są to również wyroby cukiernicze. Obchodzone jest 14 maca.

                                         Tango no sekku

5 maja obchodzone jest tango no sekku, czyli święto chłopców. Tego dnia można zobaczyć powiewające na wietrze chorągiewki w kształcie karpia (koinobori). Ma ono bardzo długą historię, według zapisków obchodzone jest od 700 r. Początkowo święto miało na celu uczczenie zdrowego rozwoju dzieci i nie jest jasne, kiedy stało się świętem poświęconym wyłącznie rozwojowi chłopców. W połowie okresu Edo rodziny, w których urodził się chłopiec zaczęły wywieszać chorągiewki w kształcie karpia oraz wystawiać miniaturowe reprodukcje hełmów, zbroi, łuków i strzał oraz mieczy. Zwyczaj ten wywodzi się najprawdopodobniej ze starojapońskiego wierzenia, iż karp jest tak silny, że potrafi płynąć pod prąd rwącego potoku i przeskakiwać wodospady. Uważa się powszechnie, że wywieszanie chorągiewek to wyrażenie życzenia, by chłopcy wyrastali zdrowi i silni jak te ryby. Później zaczęto wystawiać też lalki przedstawiające wojowników w hełmach, które dały począek musashi ningyō (żołnierzyki) i gogatsu ningyō (lalki majowe). Lalki te można oglądać do dzisiaj. Jedną z najbardziej reprezentatywnych lalek, obok wojowników, jest Kintarō, lalka przedstawiająca chłopca o herkulesowej budowie, który wyrósł na generała.

                                              Tanabata

Każdego lata – 7 lipca – Japończycy obchodzą romantyczne Święto Gwiazd Tanabata. Jest to barwna uroczystość, wywodząca się z legendy o parze zakochanych gwiazd: Prządce (Wega) i Pasterzu (Altair). Zostali oni rozdzieleni i mieszkają po przeciwnych stronach Mlecznej Drogi. Mogą się spotkać tylko jeden raz w roku, właśnie siódmego dnia siódmego miesiąca. Obecnie przygotowując się do obchodów święta Tanabata Japończycy dekorują domy i mieszkania bambusowymi gałązkami, do których przywiązują paski kolorowego papieru z wypisanymi życzeniami (tanzaku). Tradycja mówi, że życzenie powinno mieć formę poematu zapisanego pismem kaligraficznym. Takie życzenia zawiesza się na gałązkach w pierwszych dniach lipca, a w dniu święta – siódmego lipca, puszcza się je z nurtem rzeki, aby mogły się spełnić. Święto Gwiazd jest dniem wyjątkowym, pełnym optymizmu i nadziei na speł- nienie życzeń i marzeń.

                                                     Święto Obon

Obon, przypadający w większej części Japonii na połowę sierpnia (13-16 sierpnia), jest świętem ku czci zmarłych i jednocześnie jednym z najważniejszych w kraju. Pochodzenie tego święta nie jest zupełnie jasne, najczęściej wiąże się je z obrzędami buddyjskimi, choć wiele z jego elementów zrodziło się z innej tradycji. Według dawnych japońskich wierzeń, duchy zmarłych przodków powracają wówczas na Ziemię. Obchody obon trwają kilka dni. W pierwszym dniu Japończycy odwiedzają groby rodzinne i składają na nich ofiary (jedzenie, np. dango – kulki ryżowe). Także na butsudanach (buddyjski ołtarz-relikwiarz w domu) układany jest poczęstunek dla powracających przodków. W niektórych regionach kraju Japończycy przygotowują z ogórka, bakłażana i zapałek shōryōuma, czyli zwierzęta, na których zmarli krewni mogą powrócić w rodzinne strony i odjechać po zakończeniu obon. Ogórek symbolizuje zwinnego konia, by przodkowie szybko przybyli, zaś bakłażan powolną i juczną krowę, by mogli jak najdłużej pozostać i zabrać ze sobą liczne podarunki. Wieczorem zapalane są na polach i wzgórzach mukaebi – ognie, które mają wskazać zmarłym drogę powrotną w ich rodzinne strony. Jednym z bardzo ważnych elementów w obchodach tego święta są bon odori, czyli tańce obon. Są one wykonywane wspólnie przez kobiety i mężczyzn w różnym wieku, członków miejscowej społeczności, na terenach świątynnych, ale bardzo często kolorowe korowody tancerzy przemierzają ulice miast. Tańcom towarzyszy muzyka wykonywana na tradycyjnych japońskich instrumentach, takich jak shamisen (instrument strunowy), taiko (bębny) i inne. Melodia jest prosta i rytmiczna, towarzyszą jej również przyśpiewki zachęcające do tań- czenia. Tańce te mają wyrażać radość duchów zmarłych, którzy uniknęli cierpień w piekle. Największe festiwale bon odori, na przykład Awa Odori w mieście Tokushima na Shikoku, gromadzą każdego roku kilkadziesiąt tysięcy tancerzy i ponad milion widzów. Ostatniego dnia obon zapalane są okuribi, czyli ognie, które mają odprowadzić dusze zmarłych. W Kioto odbywa się tego dnia Gozan no Okuribi. Na pięciu wzgórzach otaczających miasto zapalane są ogniska w kształcie ideogramów oznaczających „wielki”, „prawo buddyjskie”, statku oraz bramy torii (brama przed chramem shintoistycznym). W niektó- rych regionach, na przykład w Nagasaki, jest zwyczaj puszczania lampionów na wodę.

                                                                 Sylwester